Wat goed is voor ons, helpt niet automatisch de miljard allerarmsten.
Die zin klinkt logischer dan hij is. Zoek maar een voorbeeld van een regeling of organisatievorm die bij ons een succes is, maar die armen in Afrika benadeelt. Dat blijkt lastig. Niet zo gek dus dat we denken dat democratie goed is voor iedereen. Wanneer armen hun leiders kiezen, dan moeten die wel voor hun belangen opkomen, is het belangrijkste argument. Democratieën voeren minder oorlog – nog een sterk punt, want voor armen is niks rampzaliger dan een (burger)oorlog.
Maar de laatste jaren wordt op die aannames afgedongen. Fareed Zakaria schetste al de ‘onvrije democratie’. De dictator houdt verkiezingen en tooit zich met een democratisch aura. In zijn nieuwste boek Wars, Guns, And Votes, Democracy in dangerous places laat Paul Collier zien dat democratie de kans op burgeroorlog inderdaad verkleint – in een welvarende samenleving. In een arm land vergroot democratie de kans op politiek geweld.
De omslag komt bij een gemiddeld inkomen van 2700 dollar per persoon per jaar. De oude Grieken wisten waarom. Oude-rot-dictator Thrasybulus demonstreerde zijn jonge evenknie Periander hoe aan de macht te blijven. Lopend door een maïsveld hakte Thrasybulus van alle hoogste stengels de koppen af.
Gevaarlijke mensen op voorhand uitschakelen; in een democratie mag dat niet. Maar ontneem de leider van een instabiel land de mogelijkheid preventief op te treden, en hij kan politiek geweld minder goed indammen.
Kijk door die bril naar Rwanda. Na zijn zelfdestructie van 15 jaar terug, is Rwanda nu een toonbeeld van ontwikkeling. Gestage economische groei, weinig corruptie, voorbeeldige levering van publieke diensten. Zou dat zijn bereikt waneer president Paul Kagame een waar democraat was geweest?
De gemiddelde Rwandees verdient 230 dollar per jaar, nog niet eentiende van Colliers magische grens. Grote kans dat Rwanda in een spiraal van geweld was geraakt, net als Irak nadat het democratisch werd. Kagame houdt het maïsveld met straffe hand egaal. Vrijheid is hier vooral: vrijheid van geweld. Rwanda’s wonderbaarlijke wederopstanding, zijn stabiliteit en economische ontwikkeling zijn het werk van een redelijk verlicht despoot. En die dwingt ons na te denken over een machtig dilemma.

Een machtig dilemma verscheen in Internationale Samenwerking van september 2009