De film Kony2012 schrijft geschiedenis als de meest aanstekelijke viral ooit. In een week werd ze meer dan 100 miljoen keer bekeken. Dat levert de film een hausse aan kritiek uit ogenschijnlijk onverdachte hoek: Oegandezen, en mensen die zich inzetten voor de getroffen bevolking van Noord-Oeganda.

Toen er nog een geldprijs op het hoofd van misdadigers stond, loonde het om achter een massamoordenaar als Joseph Kony aan te gaan. Nu hadden noch Oeganda’s president Museveni, noch Westerse mogendheden belang bij de jacht op een psychopaat die zich beroept op een lijntje met de Heilige Geest. Zo lang Noord-Oegandezen elkaar afslachtten, zouden die Museveni’s macht in Kampala niet uitdagen. En Europa had netzomin als de Verenigde Staten financiële of geopolitieke belangen in de uitgestrekte, dichtbeboste woestenij van Noord-Oeganda, Congo en de Centraal Afrikaanse Republiek.

Nu levert de Amerikaanse organisatie Invisible Children een wereldprestatie. Met de film Kony2012 roept ze op de leider van het Verzetsleger van de Heer (LRA) voor het einde van dit jaar te arresteren. Daarvoor heeft ze een heldere strategie: Als Joseph Kony net zo beroemd wordt als George Clooney, dan is zijn arrestatie onontkoombaar.

Hoe maak je Kony beroemd? Met een internetfilm die sneller dan een Spaanse griep de globe over gaat. En door in zo veel mogelijk steden op de wereld zo veel mogelijk Kony-posters te hangen. Dat moet gebeuren in de nacht van 20 op 21 april.

Maar wereldverbeteraars met Noord-Oeganda als werkterrein en journalisten die verhalen maakten over het LRA staan niet te juichen. Integendeel, ze richten hun pijlen op Invisible Children.

De film zou te gelikt zijn, te ‘Amerikaans’. Ten tweede zou de film de werkelijkheid versimpelen. Ten derde wordt Invisible Children verweten uit te zijn op een militaire oplossing. Vierde kritiekpunt: Invisible Children zou schimmig financieel beleid voeren en zijn drie oprichters-filmmakers te veel betalen. Tot slot, en die kritiek komt van voornamelijk Oegandezen, het zou van ‘kolonialisme’ getuigen dat een Amerikaanse organisatie een Afrikaans probleem wil oplossen. De kinderen van Noord-Oeganda zouden worden gestigmatiseerd. 

De film ís gelikt, zo professioneel en gelikt als een Nike-commercial. Deze film doet wat Nike groot maakte: Kony2012 is hip, jong, en hij maakt de kijker persoonlijk en emotioneel betrokken bij zijn onderwerp. Precies dat verklaart het succes van deze viral.

Het staat buiten kijf dat de film de werkelijkheid versimpelt. Kony2012 geeft geen onjuiste informatie, maar de niet-geïnformeerde tiener (voor wie deze video is gemaakt) kan gemakkelijk denken dat Kony nog in Noord-Oeganda zijn wrede gang gaat. Dat Kony al 6 jaar door Congo en CAR trekt, wordt zijdelings verteld. Dat zijn leger niet meer dan een geschatte 400 man telt, blijft onvermeld.

Maar is dat allemaal zo erg? Kony2012 is geen journalistiek product. Het is propaganda – volgens de ijzeren wetten van dat genre. De film dankt zijn succes aan de versimpeling van de boodschap: er loopt daar een man rond die misdaden pleegt die elk voorstellingsvermogen te buiten gaan. Die misdaden troffen tienduizenden kinderen die niks minder waard zijn dan onze eigen kinderen. Die man moet opgepakt en berecht.

Ten derde: natuurlijk is Invisible Children uit op een militaire oplossing. Een andere is er niet. Vredesprocessen zijn jarenlang gevoerd, met nul resultaat. Of het moet zijn dat Kony zijn Verzetsleger herbewapende met de 500 duizend dollar die hij ontving in ruil voor zijn goede wil.

Voor het vierde kritiekpunt ben ik gevoelig: betalen de optichters-filmmakers zichzelf een exorbitant salaris? Je mag commerciële technieken gebruiken voor een goed doel, maar niet je eraan verrijken. Geschrokken van de negatieve reacties op mijn twitterbericht over Kony2012, stuurde ik er gauw een tweet achteraan. Daarin adviseerde ik om wel de petitie te tekenen maar om niet te doneren.

Ik liet me laten leiden door de angst nat te gaan. Na enig uitzoeken bleek dat het gemiddelde jaarsalaris bij Invisible Children 23 duizend dollar bedraagt. Dat de oprichters 88, 89 en 84 duizend dollar verdienen. In de VS is 55 duizend een modaal salaris. Een Nike-reclameman krijgt 280 duizend dollar.

Tot slot het ‘kolonialisme’ en de ‘stigmatisering’. De Oegandezen die dit verwijt maken, komen zelden uit Noord-Oeganda. De meeste wonen in Kampala, een enkeling in Amsterdam. De tegenvragen zijn simpel: Waardoor zijn de voormalige kindsoldaten uit Noord-Oeganda nou eigenlijk gestigmatiseerd? En: Wat hebben deze Oegandezen gedaan om de kinderen van Noord-Oeganda en Congo te beschermen? 

Dit laatste zet de kritikasters van Kony2012 in een ander licht. Ineens komt hun afkeuring uit juist verdachte hoek. Oegandezen in Kampala, wereldverbeteraars en Westerse journalisten – mijzelf incluis, allemaal faalden we 25 jaar lang om Kony bovenaan de politieke agenda te krijgen.

De felle kritiek lijkt soms ook gemotiveerd door miskenning en frustratie. Maar de impliciete vraag wie de meest integere hulpverlener is, vind ik niet interessant. Bovendien, waarom zouden de motieven van de ouderwets sobere, zwoegende wereldverbeteraar nobeler zijn dan die van 3 snelle jongens uit Californië die een miljoenenpubliek aan tieners bereiken? Laten we nu voor een keer niet vergeten waar het om gaat: Joseph Kony moet naar Den Haag.

**

Bekijk Marcia Luyten in Pauw & Witteman over Kony 2012