8 mei 2023

De president van De Nederlandsche Bank legde in Buitenhof de nog steeds hoge inflatie uit. Dat deed hij volgens het lesboekje: ‘Er ligt altijd een macro-economische oorzaak aan ten grondslag.’ In dit geval: meer vraag dan aanbod, een overspannen economie, en dus stijgen de prijzen. Maar daarmee vertelde Klaas Knot slechts een deel van het verhaal.

Het andere deel is dat ondernemingen hún boekje te buiten gaan. Ze verhoogden de prijzen meer dan hun kosten stegen. De monsterwinsten van Ahold, Shell, Heineken en Unilever illustreren wat ‘graaiflatie’ is gaan heten. De enkele grootverkopers van levensmiddelen en energie weten dat de klant weinig andere keus heeft dan de graaiprijs te betalen.

Volgens de inflatiemonitor van RaboResearch lagen vorig jaar de prijzen van veel producten zo’n 2 procent hoger dan de gestegen productiekosten. Afgelopen maart was volgens diezelfde monitor de inflatie 4,5 procent; energieprijzen waren weliswaar fors lager, de voedselprijsinflatie bedroeg 15,1 procent.

Daarmee betaalt de consument de verrijking van aandeelhouders. Shell maakte op 4 mei bekend nog eens vier miljard eigen aandelen te gaan terugkopen; zo stijgt de waarde van het aandeel en stijgt het rendement van de aandeelhouder. Zo is de door winst gedreven inflatie een overdracht van Arbeid naar Kapitaal.

Maar dát kan een president van de Nederlandsche Bank misschien niet zeggen, althans Klaas Knot zei het niet. Zijn heilige opdracht, een stabiel prijspeil, voert hij uit door te draaien aan de knoppen van het monetair beleid (hoofdzakelijk de renteknop). Dat doet hij volledig onafhankelijk van de politiek. De andere kant van die medaille is dat hij zich onthoudt van politieke uitspraken.

En daar zit in de schoen van Knot een kiezeltje. Want de huidige inflatie wordt ook aangejaagd door winstzucht in een volledig vrijgelaten markt voor essentiële producten. Maar de bankpresident die zich in de politiek mengt, kan straks moeilijk de politiek weren uit zijn monetaire machinekamer.

En dus hield Knot het bij een waarschuwing aan de sociale partners: ‘Houd het hoofd koel!’, zei hij meer dan eens. Vraag niet meer dan 6 of 7 procent loonsverhoging, anders komen we in de zo gevreesde loon-prijsspiraal. Terwijl ook Knot weet dat de prijs van arbeid al jaren achterloopt bij de winst van kapitaal, werd niet gesproken over het belasten van overwinst in tijden van crises als covid en gasschaarste, om de gemiddelde burger te compenseren voor exorbitante prijzen.

Daarmee daagt een ander risico, een waar de laatste spreker in diezelfde Buitenhof-uitzending op wees. Harvard-professor Michael Sandel waarschuwt voor ‘een systeem van ongelijkheid’ dat de democratie zal ontwrichten. ‘Een populistische backlash is een reactie op een elite die vier decennia een deel van de bevolking heeft laten zitten.’ Hij pleit voor een eerlijker verdeling van inkomen, aanzien en respect.

De ECB-rente is met 3,25 procent op het niveau van voor de financiële crisis in 2008. En daar dient de volgende politieke stresstest zich aan. Door de staat geleend geld wordt fors duurder. Het moeizame, van dun glas geblazen coalitieakkoord komt onder grote druk. Want toen geld gratis was, zijn politieke verschillen met miljarden afgekocht. Daar komt bij dat de uitgaven voor defensie en energietransitie fors zullen stijgen. Het kabinet schuift het oplopend begrotingstekort vooralsnog door naar een volgend kabinet.

De centrale bankier bereidde het volk vast voor op wat de regering nog niet wilde zeggen: bezuinigingen zijn onvermijdelijk. En iedereen weet wie dan de rekening betaalt.