2 oktober 2023

Kijk voorbij de grens van het koninkrijk, en je ziet hem gaan: Darwin dansend op het wereldtoneel. Kaarten worden opnieuw geschud. Grootmachten uitgedaagd door complexe crises en opkomende landen. In die omgeving zijn welzijn en veiligheid voorbehouden aan de landen die het beste zijn aangepast.

Corona was een perfecte stresstest. Alsof je in de mist navigeert op de sterren, zo moesten regeringen met elk nieuw brokje kennis het coronabeleid een beetje bijstellen. Autoritaire regimes als China zijn hier slecht in. Maar hoe deed Nederland het?

Dat weten we eigenlijk niet. Er zijn cijfers van besmettingen en overlijdens, maar het gaat om het verhaal erachter. Daarvoor moet een lerende regering haar aanpak evalueren.

En laat dat leervermogen nou net cruciaal zijn bij hoogcomplexe problemen als covid. Een intelligent systeem is een zoekend systeem met wijd uitstaande antennes voor nieuwe signalen, inzichten en praktijken. De eigen aanpak wordt voortdurend tegen het licht gehouden en telkens een beetje bijgesteld.

Tijdens de coronacrisis wilde minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge daar niks van weten. ‘Evalueren is voor achteraf’, vond hij. De Tweede Kamer zette daarna haar zwaarste wapen in: een parlementaire enquêtecommissie. Maar voor die goed en wel was begonnen, werd die commissie ontbonden. Corona is politiek zo omstreden, dat de commissie het niet eens werd over de aard van de enquête, waarna alleen hard-rechts, thuishonk van complotdenkers, overbleef.

De regering zal dus zelf een groot, onafhankelijk onderzoek moeten instellen. Want hoe meer we weten over corona, hoe interessanter de vraag hoe goed we nou eigenlijk koersten in die dichte mist. Kwamen er genoeg en genoeg diverse signalen door? Was er voldoende wil om de koers bij te stellen?

Zo is er steeds meer bewijs dat luchtvervuiling binnenshuis grote gevolgen kan hebben op een corona-infectie. Scandinavische landen waar in huizen geen fossiele brandstoffen worden gestookt om te verwarmen en koken, hadden in Europa het laagste corona-sterftecijfer. In IJsland, Noorwegen, Zweden, Denemarken en Finland zijn stadsverwarming en elektrisch koken normaal. Koken op gas brengt koolmonoxide in woonruimtes, waardoor mensen chronisch een lage graad van vergiftiging kunnen hebben. Na een coronabesmetting maakt het immuunsysteem ook zelf koolmonoxide aan, en helemaal als een patiënt zuurstof krijgt toegediend kan een dodelijke koolmonoxidevergiftiging optreden.

René van Slooten, een chemisch milieukundige die zijn bevindingen deze maand optekent in het Nederlands Militair Geneeskundig Tijdschrift, vroeg vanaf het begin van de pandemie aandacht voor die gemiste vergiftiging. Er was geen antenne die zijn signalen opving. Zo werd ook te weinig gezien hoe schadelijk lockdowns zijn voor jongeren. In het OMT zaten overwegend virologen, medisch biologen en epidemiologen.

Een crisis als die rond covid kan zich zo opnieuw voordoen. Een belangrijke bron van zoönosen, de intensieve pluim- en veeteelt, blijft ongemoeid. Andere rampen zijn denkbaar; het onderhoud van onze bruggen is niet veel beter dan in Italië, waar in 2018 in Genua een brug instortte en auto’s 45 meter naar beneden vielen.

Onze systemen kunnen veerkrachtiger, slimmer en wendbaarder. De grootste kwetsbaarheid kan worden weggewerkt door te beginnen bij de staat zelf. De VVD voerde decennia een afbraakbeleid voor de overheid. De gevolgen laten zich voelen in elk domein van de samenleving, van instortende kades en nalatige inspectiediensten tot lange wachttijden in de jeugdzorg.

Daarnaastzegt een evaluatie van het covidbeleid veel over onze rampparaatheid. Daar zou de volgende regering snel werk van moeten maken en er lering uit trekken. Want dan hoeven we niet met gekruiste vingers de volgende klap af te wachten. Dan dansen we de tango met Darwin.