21 juni 2022

Toen in de oude suikerfabriek de politiek leider van de VVD het podium op sprong, was dat het moment om te leveren waar zijn fractieleider net om had gevraagd: moed. Sophie Hermans riep op tot ‘politieke moed’ in de uitdijende reeks Haagse horrordossiers. ‘En als er één partij daarvoor is weggelegd, dan is dat de VVD!’ [Applaus]

Ook Mark Rutte feliciteerde zijn eigen club: ‘De VVD is de laatste grote volkspartij! De partij van hoog- en laagopgeleiden, van stad en platteland, van arm en rijk.’ We moesten, kortom, een partij van daadkracht zien die tegenstellingen overstijgt. Maar zojuist was door een meerderheid van de VVD-leden een snee in het democratisch weefsel gezet, en wat ging de premier doen om de wond te hechten.

Het congres had een motie met verstrekkende betekenis aangenomen. Twee prominente VVD’ers (een wethouder en een Statenlid) kregen steun om de onderbouwing van het stikstofbeleid te ondergraven. En dus werd de Tweede Kamerfractie opgeroepen zich voortaan te baseren op ‘metingen en feiten’ in plaats van op de ‘modellen en berekeningen’ van het RIVM. ‘Offer niet onze agrarische bedrijven aan een achterhaalde theoretische methode’, zo echoden in de Suikerfabriek populistisch rechts en de landbouwlobby.

In de Verenigde Staten zien we de route die volgt als leiders nalaten de verkeerde afslag te blokkeren. De belangrijkste Republikeinen volgden Donald Trump op zijn slooptocht van ‘alternatieve feiten’. Zelfs toen die zijn verkiezingsnederlaag ontkende en een poging tot een staatsgreep deed, zette de partijtop Trump niet aan de kant.

Nu wordt de Capitool-bestorming van 6 januari 2021 onderzocht door een commissie van het Huis van Afgevaardigden. ‘Een schijnproces’, sneerde de Republikeinse leider van het Huis, Kevin McCarthy. Hij belooft een alternatief rapport dat, zo voorspelde hij maar vast, de voorzitter van het Congres en leider van de Democraten Nancy Pelosi, de FBI en de Capitol Police verantwoordelijk zal houden.

De weg van alternatieve feiten is rampzalig. Amerikaanse oud-generaals waarschuwden onlangs voor een gewapende opstand bij de verkiezingen van 2024. Kranten als The New York Times bespreken de kans op de tweede burgeroorlog in de Amerikaanse geschiedenis.

De democratie is ontworpen voor conflict. De vurigste ideologische, religieuze en morele twisten kunnen in het parlement worden beslecht. Op voorwaarde dat de feiten vaststaan. Op voorwaarde dat de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek als zodanig worden erkend – en dan worden die bevindingen voortdurend uitgedaagd en getoetst, want zo werkt de wetenschap. Maar waar mythes en alternatieve werkelijkheden floreren, gaan we van de Verlichting terug naar de Middeleeuwen, met het redeloze geweld dat daarbij hoort.

Tussen ons en die chaos staan mensen met karakter. Die moeten, als het erop aankomt, de moed hebben de instituties te verdedigen. Aanvallen op de instituties zijn intussen aan de orde van de dag. De leider van de boerenopstand zegt de NOS niet te vertrouwen. De FvD-voorman waarschuwt kiezers niet per post te stemmen. Het ‘gewoon een vraag stellen’ als ‘gaan er niet heel veel jonge en gezonde mensen dood de laatste tijd?’ Het thuis opzoeken van ministers. Een publieke omroep die racistische theorieën onweersproken laat. De motie op het VVD-congres die de berekeningen van het RIVM afserveert.

Tweede Kamerlid en stikstofwoordvoerder Thom van Campen praatte zich de blaren op de tong. ‘De technische briefings van het RIVM zijn keer op keer weer overtuigend’, zei hij op het partijcongres. ‘Het ter discussie stellen van de modellen slaat het draagvlak weg.’ Zijn politiek talent baatte niet. De gewraakte formulering bleef. Het gezicht van stikstofminister Christianne van der Wal, VVD’er met bewezen moed, sprak boekdelen toen de motie werd aangenomen: afkeer en ongeloof.

Want daar toonden haar partijgenoten zich Nederlandse Republikeinen. De heksenjacht op de ratio heeft de grootste volkspartij bereikt. Dat Sophie Hermans daarna opriep tot politieke moed stond in een vooraf uitgetikt verhaal en had niets te maken met stikstofmetingen en andere giftige mythologie. Hermans had kunnen afbuigen, maar bleef keurig bij haar script.

En dus was het chefsache om de grootste partij weer naar de goede kant van de geschiedenis te trekken. Dat lag ook voor de hand, want had Rutte in de coronapandemie zijn beleid niet volledig geënt op onderzoeken en adviezen van datzelfde RIVM? Tussen ons en de chaos staat het karakter van de leider. Hij nam de eerste afslag naar de borrel.