30 oktober 2023

Ontzetting en machteloosheid over het dramatisch geweld in het Midden-Oosten brachten dit weekend in Nederland en andere landen mensenmassa’s op de been. Een vriend in Amsterdam wilde mee in de vredesmars door de stad. Hij bleef thuis. Hij is Jood. En doodsbang.

Uit Jodenhaat werden zijn opa en betbetovergrootvader vermoord. En de vernietigende haat die een onuitwisbaar stempel op onze geschiedenis drukt, is terug. Voor onze ogen het ondenkbare: joodse scholen en synagogen zwaar beveiligd, huizen beklad met een davidsster. Joden bespuugd. Ze ontdoen zich van herkenbare tekens. In Nederland zijn de herdenking van de Kristallnacht en de Westerborklezing afgelast. Bommeldingen op Duitse scholen. In de Joodse wijk van Parijs worden nauwelijks nog maaltijden bezorgd; mensen vrezen iedere onbekende aan de deur.

Op sociale media woekeren virulente haatberichten zoals Louis Ferdinand Céline die negentig jaar geleden schreef. Van de snelheid waarmee het gif zich nu verspreidt, had Céline niet durven dromen.

In de Franse krant Le Monde noemde historicus Emmanuel Debono antisemitisme ‘obsessief, tijdloos en universeel’. Anders dan andere vormen van racisme ziet antisemitisme Joden niet als inferieure wezens, maar als ‘duistere kracht, een vijand die van binnenuit de samenleving aantast en probeert de wereld te domineren’. Die kwaadaardige mythe werd afgelopen jaren opgepookt door extreem-rechts. Verhalen over George Soros en een Joodse samenzwering zijn uitgebraakt door politici als Trump, Orban en Baudet, naar een groot publiek gebracht door figuren als rapper Ye West.

Die theorieën zullen er altijd zijn, zegt Debono. En zullen altijd moeten worden bestreden. Dat is afgelopen decennia onvoldoende gebeurd. Geschiedenisleraren deinzen terug, want de Holocaust bespreken geeft problemen. Die angst is voorstelbaar. Dat een deel van de geschiedenis dan maar wordt overgeslagen, is onacceptabel. Een school moet samen met de overheid een oplossing vinden. In een internationaal onderzoek had Nederland het hoogste percentage respondenten die ontkennen dat de Holocaust heeft plaatsgevonden, of menen dat de cijfers zijn overdreven.

Wat niet helpt, is dat ook Israël het antisemitisme voor zich laat werken. Kritiek op Israël is stelselmatig afgedaan als Jodenhaat. En dat heeft zijn gevolgen. Duitsland, dat zichzelf in Der Spiegel ‘het land van de daders uit het verleden’ noemt, vindt dat het niet anders kan dan Israël onvoorwaardelijk steunen. Allesbepalend is Nie wieder.

Precies daar zit de kern van de tragedie: het scheiden van Israël en Joden is cruciaal om hedendaags antisemitisme af te sluiten van brandstof. Het benoemen van mensenrechtenschendingen door Israël ís geen antisemitisme. Onderdrukking van de Palestijnen veroordelen ís geen Jodenhaat. Uit angst voor het A-woord gaven westerse landen Israël carte blanche voor een zelfverdediging die de omvang heeft van een onbegrensde wraakoefening. Het oneindige lijden van de Palestijnen is een onrecht dat haat wekt.

Daarmee trappen we in de ‘morele val’ waar oud-premier van Frankrijk Dominique de Villepin dit weekend vurig voor waarschuwde. Westerse landen meten de naleving van het internationaal recht met twee maten. Of zoals Ramsey Nasr schreef: ‘De Israëlische gegijzelden en doden hebben hun namen gekregen. Hun levens, dromen en idealen zijn ons bekend. Ik vind dat terecht. Maar kennen wij van de gedode Palestijnen de namen? Hun doden komen per aantal.’

In de recente geschiedenis baarde de strijd tegen terrorisme geen vrede, alleen meer terroristen (Irak, Afghanistan, de Sahel). Oog om oog, tand om tand maakt uiteindelijk ons allen blind. Vrede komt met een politieke oplossing, in dit geval met twee staten. Intussen moeten we antisemitisme met de zwaarste middelen bestrijden, want Joden moeten zich veilig weten. Daarom: de publieke ruimte die sociale media heet binden aan de grondwet. En de moed verzamelen om van het oplaaiend antisemitisme de brandstoftoevoer af te sluiten.