30 november 2022
Het is vroeg en het strand van het Braziliaanse Bahia is vredig. De Atlantische Oceaan komt het strand op, richting de palmen met in hun kroon kanjers van kokosnoten. Er komen hier veel toeristen, vooral uit het nabijgelegen Salvador; rieten parasols en stoelen staan klaar. Dat het desondanks zo kalm voelt, zo onaangetast, komt door de ruimte boven de duinen. Nergens een hotel te zien. En daarmee lijkt de zee nog helemaal van zichzelf.
Ze zijn er wel, de hotels, het barst ervan. Maar het is ze wettelijk verboden om vanaf het strand zichtbaar te zijn. Beter gezegd: er mag geen lichtbron zijn. De reden daarvoor gaat schuil onder kleine witte paaltjes in het zand met het opschrift ‘Projeto Tamar’ en een plaatje van een zwemmende schildpad.
Ik ben getuige van een traditionele ceremonie die wordt geleid door een indiaan uit de Amazone. Trommels, liederen, kruiden en een hoop wierook brengen de deelnemers in hogere sferen. ‘Voor ons is er geen onderscheid tussen de mens en de natuur’, zegt de man van de inheemse stam. ‘Deze ceremonie helpt ons die eenheid ervaren.’
Het is waarschijnlijk geen toeval dat waar (restanten van) inheemse volkeren leven, de natuur steeds meer rechten krijgt. Nieuw-Zeeland erkende de rechten van een nationaal park, een rivier en een berg. In Colombia, Ecuador en Canada zijn stukken natuur een zelfstandig rechtspersoon. Een maand geleden werd de Spaanse lagune Mar Menor het eerste Europese gebied dat als wettelijke entiteit eigen rechten heeft. Het kustmeer heeft zwaar te lijden onder vervuiling door intensieve veehouderij. Vanaf nu kan uit naam van Mar Manor tegen vervuilers een rechtszaak worden aangespannen.
Het is veelzeggend voor onze ordening dat bedrijven al heel lang een zelfstandig rechtspersoon kunnen zijn. De Nederlandse VOC en WIC waren de eerste met aandelen gefinancierde ondernemingen ter wereld, en daarmee de voorloper van de naamloze vennootschap die rechtspersoonlijkheid heeft. Deze koloniale bedrijven trokken op jacht naar handel en winst de wereld over – hier in Bahia had de WIC begin 17de eeuw een suikerkolonie. Dat bracht een orde der dingen waarin de natuur op zijn best een productiemiddel is, vaak een sta-in-de-weg. Oerwouden werden gekapt voor rietsuiker. Verbouwereerd zagen inheemsen hoe kolonisten zich land toe-eigenden. De Amazone-indiaan: ‘Hoe kan een mens nou menen dat hij grond kan bezitten? Daar is ook zoveel ander leven.’ De afgelopen jaren onder Bolsonaro waren voor de inheemsen alsof de koloniaal terug was.
Een kleine vierhonderd jaar verder knallen wij op de grenzen van dat koloniale waardesysteem: vervuiling van lucht, water en grond, het massale uitsterven van dieren-en plantensoorten, gevaarlijke klimaatverandering. Het is fascinerend dat in 2020 in Europa meer doden vielen door luchtverontreiniging dan door covid-19. Maar vanwege covid werd de hele economie platgelegd.
De witte paaltjes in het zand van Bahia markeren de plek waar een zeeschildpad haar eieren heeft gelegd. Met die zeeschildpad gaat het niet goed. Oceanen zijn vervuild met giftige stoffen en plastic dat de schildpadden opeten omdat ze er een kwal in zien. Bovendien bereiken veel babyschildpadden die uit het ei komen nooit de zee. Ze gaan af op het licht van de maan. Is er ander fel licht, kruipen ze daarheen. De tocht richting een hotel wordt ze fataal.
En dus mogen sinds een paar jaar aan het strand van Bahia geen nieuwe hotels worden gebouwd. Het resultaat is de prachtige, ongeschonden rij duinen en bossen die de Bahianen én hun toeristen geluk verschaft. Waarmee het witte paaltje komt te staan voor een parabel die vertelt hoe de mens door de natuur te beschermen ook zelf beter af is.