26 oktober 2022
In de kerk van Ntarama hadden ze niet alle doden weggehaald, vooraan waren lichamen achtergebleven. Op houten banken lag met kalk bestoven wat over was van diegenen die ‘kakkerlakken’ waren genoemd. Als monument, omdat mensen anders nooit zouden geloven waar mensen toe in staat zijn. Een bruin tapijt van bloed in het vloerbeton, bloed aan kerkmuren, een doolhof van vodden, kleren van de duizenden vrouwen en kinderen die hier tijdens de Rwandese genocide werden vermoord. Daartussen paspoorten, een haarspeld, slippers.
De Hutu bleken bereid hun Tutsi-buren met kapmessen te doden, nadat ze jarenlang hoorden dat de Tutsi Inyenzi waren, kakkerlakken. Die moest je verdelgen. Politici zeiden het al langer, en in 1994 was om de Hutu-meerderheid voor te bereiden op de genocide een radiostation opgericht, Radio Mille Collines.
Een bevolkingsgroep voortdurend bestempelen als ongedierte is een tree op de ladder naar georganiseerd geweld tegen die groep. De ‘dehumanisering’ is essentieel voor massageweld; gewone burgers zullen wreedheid tegen een deel van de bevolking alleen steunen als ze die niet langer zien als medemens. En dehumanisering is wat politici vandaag de dag doen als ze leden van het kabinet ‘reptielen’ noemen en journalisten ‘rioolratten’. Door de persgang in het Tweede-Kamer-gebouw lopen en hun neus ophalen: ‘Hier hangt dus echt een rioollucht.’
‘Wat is de overtreffende trap van verontwaardiging?’, vroeg de chef van de politieke redactie van de Volkskrant zich af, nadat politici unisono hun afschuw hadden gespuid over het rioolrattenfilmpje waarin een SBS-journalist persoonlijk wordt aangevallen en een hele beroepsgroep verdacht wordt gemaakt. Zelfs de premier toonde zijn afschuw, maar uit alle woede sprak vooral onmacht. Wie het weet mag het zeggen.
Mensen met iets van een idee zaten aan talkshowtafels. Het ging over een cordon sanitaire in de media. Geen onlogisch voorstel. Volgens Karl Popper is zoiets noodzakelijk om de open samenleving te beschermen: ‘De verdediging van tolerantie vereist dat de intoleranten niet worden getolereerd.’ Maar zo’n cordon is tegenwoordig gas geven in zijn vrij. Extreem-rechts heeft namelijk zijn eigen haatzender, op sociale media. Medeoprichter van FvD Henk Otten omschreef de partij als ‘een mediabedrijf met een politieke tak’.
Meer dan symptoombestrijding (cordon sanitaire) moet de humuslaag die fascistoïde bewegingen voortbrengt worden afgegraven. In zijn pamflet How to spot a fascist gaf Umberto Eco wel veertien kenmerken van wat hij oerfascisme noemde: er is een cultus van traditie, het verwerpt modernisme, is irrationeel, anti-elite, anti-anders-zijn en, heel belangrijk in ons geval: het ontspringt uit individuele of sociale frustratie. Daarin schuilt de aantrekkingskracht voor de massa, in de frustratie en angst van de middenklasse. De verontwaardigde politici moeten daarom werk maken van radicale herverdeling. De som is simpel: steeds meer en rijkere miljonairs aan de bovenkant plus massale verarming vanuit het midden van de samenleving is brandbaar materiaal.
Een tweede grondoorzaak wordt weggenomen door de uitvoering van de overheid rigoureus te verbeteren. En als derde: de haatzender. Negen jaar na de genocide in Rwanda kregen de oprichter en hoofdredacteur van Radio Mille Collines voor het Arusha Tribunaal levenslang. Het VN-hof schiep een belangrijk precedent. De hoofdaanklager zei: wie massamedia gebruikt om een etnische groep aan te vallen met het oog op vernietiging, zal voortaan voor de rechter komen.
Sociale media zijn van alles, maar ook onze Radio Mille Collines (wie nog aarzelt: kijk voor giftig antisemitisme even in de Twittertijdlijn van Lodewijk Asscher). Vooralsnog weet niemand hoe de sociale media te reguleren, maar de weg naar de maan of Mars stond ook niet in de sterren geschreven. Formeer een briljant team en zoek het uit.