10 april 2023

Zelf luistert hij geen podcasts, zegt koning Willem-Alexander in de podcastserie over tien jaar koningschap, waarmee we onmiddellijk met de stekelige vraag zitten die de combinatie koning en podcast oproept. Want wil je als monarch een podcast?

Geweldig idee, kun je beargumenteren. De koning klinkt in de eerste afleveringen sympathiek en heel gewoon. Hij is gevat, als hem wordt gevraagd of zijn vrouw en dochters beslissen over ‘de baard’: ‘Ik ben degene met het scheerapparaat.’ En het is allemaal terdege voorbereid: ‘Als het vertrouwen in alle instituties zou dalen en die in het koningshuis niet, zouden de peilingen niet kloppen.’ Interessant ook soms, als hij vertelt hoe hij in 2014 in Sotsji proostend met Poetin op de foto kwam. Het was de wens van de regering geweest. Die had hem ‘uitdrukkelijk gevraagd om die avond in het Holland Heineken House te zijn om Poetin te ontvangen’. De regering wilde de banden met Rusland aanhalen, na een dramatisch verlopen ‘vriendschapsjaar’.

Maar belangrijker dan het wegen van antwoorden op lastige vragen, is wat een koning beoogt met een podcast. De geestelijk vader van de moderne monarchie, de 19de-eeuwse Walter Bagehot, zag de moderne monarch zoeken naar evenwicht tussen afstandelijkheid en nabijheid. Afstand is essentieel voor de betovering van de monarchie, voor het sacrale, geheimzinnige en onaantastbare. Het was de kracht van de Britse Queen Elizabeth, en ook koningin Beatrix koos die kant.

Tegelijkertijd is de koning met zijn familie de verpersoonlijking van een instituut en dat is waar de nabijheid telt. Walter Bagehot was cynisch over de democratie; hij vond mensen te dom om een republiek en een democratie te begrijpen. Daarom had je een koning nodig, als afleiding.

Is de parlementaire democratie lastig te begrijpen, de monarchie draait om emotie. Ze gaat over zaken die voor gewone mensen diepe betekenis hebben: geboorte, huwelijk en dood. Daarom stijgt de populariteit van het koningshuis in een tijd van rouwen en trouwen. Eind jaren negentig kwam de Nederlandse monarchie in die fase, met huwelijken, begrafenissen, de geboorte van prinsesjes en in 2013 de dood van prins Friso. In die riten van het leven leeft de bevolking mee. Niet dat ze de koning echt leert kennen, ze herkent eigen vreugde en verdriet.

Daar werkt de monarch een beetje als een psychoanalyticus, die alleen kan functioneren bij zogenaamde ‘abstinentie’. De afwezigheid van persoonlijke eigenschappen maakt dat mensen hun eigen kenmerken en problemen kunnen projecteren op de psychoanalyticus – en zo ook op de vorst.

De afstand die onontbeerlijk is voor de monarchie, wordt nu gezocht in de glamour van paleizen en praaljurken. De nabijheid die Willem-Alexander en Máxima opzoeken, is heel direct. Gewoon doen, echt dichtbij komen, emoties tonen. Maar het enigma, het mysterie van de monarchie, de abstinentie, wordt door de nabijheid van podcast, zoom en het rondbrengen van soep wel heel klein. En daar wordt het gevaarlijk balanceren op het koord van Bagehot.

Want een koning die gewoon wil zijn, ziet zijn huishoudboekje door gevlooid. En weg is je magie. Bovendien schept het een verkeerd soort afstand; een van afkeer, boosheid over voorrechten, decadentie en jetsetattributen. Zo’n nabij koningschap vraagt om soberheid. Om chic een eigen kleermaker in plaats van couture.

Uiteindelijk is de mens een spiritueel wezen dat zoekt naar betekenis. Nu religie is gemarginaliseerd, floreren het niet-rationele en irrationele in domeinen waar je ze niet wilt hebben. Polarisatie is een schreeuw om verbinding. Precies daar ligt de kans voor een monarchie, een die betekenisvol en mysterieus durft te zijn.