29 maart 2022

Als morgen de Oekraïense president Zelenski de Tweede Kamer toespreekt, mag premier Rutte daar tóch bij zijn, alleen niet in zijn eigen Vak K. Het had wat voeten in aarde; hij wilde graag, maar de Kamer liet hem niet toe, omdat hij als bewindspersoon geen Kamerlid is. Het debat dat volgt, zal niet door de fractievoorzitters maar buitenlandwoordvoerders worden gevoerd, met Jesse Klaver van GroenLinks als uitzondering.

Je zou kunnen zeggen dat het netjes volgens gebruiken van het parlement ging, alleen is de situatie in meer opzichten ongebruikelijk. Een enkele keer maar sprak een buitenlands staatshoofd in de Tweede Kamer. En het is driekwart eeuw geleden dat we in oorlog waren. Rusland stuurde weliswaar tanks noch kruisraketten op Nederland af, de zogenaamde hybride oorlog tegen het Westen is al even gaande.

Cyberaanvallen, campagnes van desinformatie en fake news, het financieren van groepen en politici die zich tegen westerse democratieën keren, het Kremlin heeft net als China een rijk gevulde gereedschapskist om westerse samenlevingen te destabiliseren om zo hun macht te breken. Ook verdekt imperialisme hoort daarbij. Rusland breidde zijn controle en invloedssfeer uit door in Syrië te vechten voor Assad.

Russische huurlingen van de Wagner-groep trekken nu door Afrika. Deze aan het Kremlin verbonden privémilitie zit boven op de grondstoffen van Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Mozambique. Nu de Fransen vertrekken uit Mali, rukt Wagner op in de Sahel. Intussen worden Oekraïense steden in de as gelegd in een oorlog zoals we die in Europa nooit meer hadden willen voeren. Maar de premier moet niet menen een loopje te nemen met de procedures van de Tweede Kamer. En voor fractievoorzitters is de oorlog in Oekraïne geen chefsache.

Wereldvreemd, zou je kunnen zeggen. En je gaat je afvragen hoe weerbaar Nederland is. Om grote crises te pareren zijn eenheid en cohesie cruciaal. Dat geldt voor de klimaatcrisis, en het geldt voor de oorlog tegen de open samenleving zoals Rusland en China die al even voeren. In zo’n situatie moet een overweldigende meerderheid van de bevolking zeggen: dit is ons land. Wij zullen de democratie verdedigen.

De Scandinaviërs hebben dat goed begrepen. Weerbaarheid is er een nationale waarde. En weerbaarheid is een mentaliteit en kunde. In Finland is defensie iets van alle burgers, liet Caroline de Gruyter in NRC zien. Kinderen volgen EHBO-cursussen, trainen survivaltechnieken en leren op school over de open samenleving en hun burgerplicht. De burgers van Finland, Noorwegen en Zweden zijn zich van de dreigingen bewust. Ze leren fake news herkennen en zijn actief en oproepbaar als het aankomt op de verdediging van hun land. ‘Total Defense’ noemt Zweden zijn nieuwe defensiebeleid.

Scandinavische landen kunnen rekenen op hun burgers omdat Scandinavische burgers kunnen rekenen op hun staat. Minouche Shafik, directeur van de London School of Economics, laat in haar net verschenen boek Samen. Een nieuw sociaal contract voor de 21e eeuw zien hoe de Scandinaviërs hun burgers meer gelijkheid en meer zekerheid bieden, zonder in te boeten op innovatie of flexibiliteit van de arbeidsmarkt.

Een hard contrast met het beeld dat zich aftekent van Nederland. Jarenlang werd geschermd met kleine inkomensverschillen die groeiende vermogensongelijkheid verhulden. Aandelen en vastgoed leveren veel meer op dan loon uit arbeid. Afgelopen vrijdag publiceerde het CPB een onderzoek dat álle soorten belasting meerekende, ook sociale premies, btw en accijnzen. Toen bleek dat de laagste inkomens relatief zelfs meer belasting betalen dan de hoogste inkomens. De hoogste 1 procent inkomens draagt nauwelijks belasting af.

Vicepremier en minister van Financiën Kaag werd gevraagd wat ze van dat CPB-rapport vond. Haar antwoord verwees naar … uitsluitend procedures (‘de staatssecretaris gaat dit rapport gebruiken’, ‘we wachten op nog een studie’, ‘we gaan kijken hoe het belastingstelsel ingericht moet worden’, ‘de Kamer krijgt een Richtingenbrief’, ‘het is complex’.) Wat haar niet lukte, was eenvoudigweg vaststellen: dat is oneerlijk en onwenselijk. Daarom gaan we dit snel veranderen.

Het gevolg is een systeem waarvan steeds meer burgers zeggen: dit werkt dus niet voor mij. Terwijl bedrijven en vermogenden nauwelijks belasting betalen, joeg de staat burgers met de kinderopvangtoeslag de vernieling in. In plaats van dat burgers fake news en door Rusland betaalde politici herkennen, zoeken ze in complottheorieën een eigen waarheid. Zoals de Amerikaanse president Lincoln zei aan de vooravond van de burgeroorlog: ‘Een in zichzelf verdeeld huis, houdt geen stand.’