1 februari 2022

Een paleisruzie is het grootste nieuws in de BNNVara-serie over het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima, volgens de NOS. Het kan een geringschatting zijn van haar kijker/lezer/luisteraar, als zou die roddel en rel verkiezen. Of het is een geste naar het koningshuis. Dat ziet natuurlijk liever Willem-Alexanders compromisloze romantische liefde botsen met zijn moeder, dan dat de monarchie botst op de rechtsstaat.

Want daar zat het opzienbarende nieuws uit de uitstekende documentaire Een porseleinen huwelijk: in de eigengereidheid van het koninklijk huis, dat de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) en het Openbaar Ministerie (OM) lijkt te hebben aangestuurd. Nog voordat Nederland de naam Zorreguieta kende, deed de BVD medio 1999 in Argentinië onderzoek naar Jorge Zorreguieta – zonder medeweten van minister Bram Peper en premier Wim Kok. Opmerkelijker is dat de top van het OM vervolging van Zorreguieta verhinderde.

Dat geheime rapport van de BVD kwam tot een duidelijke conclusie: de oud-staatssecretaris van Landbouw had zich niet zelf schuldig gemaakt aan misdaden tegen de menselijkheid. Dat oordeel was waarschijnlijk gebaseerd op het feit dat Zorreguieta in Argentinië nooit op een lijst van te vervolgen functionarissen had gestaan. Na de rechtszaken tegen de militaire top van de junta in 1984 en 1985, was om politieke redenen van verdere vervolging afgezien. De burgers in de regering van Jorge Videla hoefden zich toen niet voor de rechter te verantwoorden.

Die uitkomst kan verklaren dat koningin Beatrix geschokt reageerde, toen premier Kok begin 2001 meedeelde dat Jorge Zorreguieta niet bij het huwelijk kon zijn. Kok had namelijk een eigen onderzoek laten doen. Even daarvoor, in november 2000, hadden de ouders van Willem-Alexander kennisgemaakt met Jorge en Maria Zorreguieta.

Dat de koningin behoefte had aan de antecedenten van een man die figureerde in een zeer gewelddadig regime, is niet vreemd. Meer dan wie ook kent zij de kwetsbaarheid van het instituut dat ze belichaamt. Dat zij premier Kok niet in vertrouwen nam, is opmerkelijk, en veelzeggend over de moeizame relatie tussen die twee. Al bezorgt ze daarmee dat instituut alsnog een kras.

In de vierde en laatste aflevering van Een porseleinen huwelijk haalt procureur-generaal Joan de Wijkerslooth begin 2001, als de officiële verloving in aantocht is, een aangifte tegen Jorge Zorreguieta van tafel. Alles wijst erop dat het koninklijk huis zich ook hiermee heeft bemoeid, zo maken de documentairemakers duidelijk.

Bemoeienis van het paleis met de rechtsgang kan niet in een constitutionele monarchie. De leden van het koninklijk huis zijn net zo gehouden aan de wet als alle andere Nederlanders. En ze hebben geen exclusieve toegang tot de rechterlijke macht. Tot zover is het eenvoudig.

Lastiger is de vraag of het Nederlandse OM iemand als Zorreguieta zou moeten willen vervolgen? Argentinië berechtte na de dictatuur aanzienlijk meer betrokkenen dan buurland Chili. Bovendien kwam in Argentinië de waarheid grotendeels boven tafel. De Argentijnse politieke constellatie leidde ertoe dat de rol van de burgers in de regering-Videla niet is onderzocht. Zoals ambtelijke en politieke leden van moorddadige regimes in andere landen lang niet allemaal zijn berecht. Zij worden evenmin in Nederland vervolgd.

Dat leidt naar de vraag of Jorge Zorreguieta in Nederland zou moeten worden vervolgd voor foltering en misdaden tegen de menselijkheid. Wie de vraag bevestigend beantwoordt, verwijst naar de speciale status van Zorreguieta als vader van de koningin. Tegelijkertijd is gelijkheid voor de wet een leidend beginsel in veel discussies over het koningshuis.

Burgerministers van wrede regimes als die van Pinochet, Idi Amin, Pol Pot of al-Bashir, worden niet door Nederland opgejaagd. Als leden van het koningshuis zich als gewone Nederlanders aan de wet moeten houden, geldt dat misschien ook voor criteria voor vervolging. Dan was de ingreep van De Wijkerslooth weer niet zo gek. Maar dit dilemma is natuurlijk gauw opgelost. Parlementaire goedkeuring voor een huwelijk past niet meer bij een troonopvolger die alle politieke macht al heeft ingeleverd.