1 maart 2022

Daar staat hij, in legergroen shirt op straat, klaar om zijn kinderen, familie, stad en land te verdedigen. ‘Glorie aan Oekraïne’, zegt Zelenski in de camera van een mobieltje. Het is haast onverdraaglijk, zijn moed der wanhoop. Terwijl jongens van 18, archeologiestudent naast loodgieter, met een helm en een jachtgeweer zich een kuil graven om te schuilen, dendert 64 kilometer tanks in kolonne op hen af.

Die tanks zijn betaald met dollars uit het Westen. Met het gas dat wij decennia van Poetin kochten. Arnout Brouwers beschreef 25 februari in deze krant hoe Nederland 20 jaar lang Poetins kontenkruiper is geweest. Handelsdelegaties aangevoerd door minister-presidenten en de koning en zijn vrouw, geen middel bleef onbenut.

De foto was in 2014 al pijnlijk, de nog verse koning Willem-Alexander en Máxima die op de Olympische Spelen in Sotsji proostten met Poetin. Die had toen al Grozny in de as gelegd, oorlog gevoerd in Georgië, oligarchen en politieke opponenten naar strafkampen verbannen, voerde campagne tegen homo’s. Drie dagen na de Winterspelen viel hij de Krim binnen. Op de foto een breed lachende koning. De koningin steekt – het Heinekenlogo recht in de lens – uitgelaten haar bier in de lucht.

En daar gaat het om. Om Heineken. Om onze farmaceuten. Om brandstof. Verblind door het contract dat Nederland liet meedoen aan de Russisch-Duitse Nord Stream, verblind misschien ook door het klatergoud van het tsarenpaleis, in elk geval zei een tevreden premier Balkenende in 2007 dat er een belangrijke stap was gezet in het vergroten van de wederzijdse afhankelijkheid van de EU en Rusland. De andere partij zal grimlachend het woord ‘wederzijds’ hebben geschrapt. Nederland leverde zich uit aan Rusland. Er was een neergeschoten vliegtuig vol Nederlanders nodig om de aanhankelijkheid te temperen.

Het is tekenend voor de waardenoriëntatie die Nederland dertig jaar lang dreef: economische welvaart als hoogste doel. In de aanbidding van het gouden kalf waren de captains of industry de hogepriesters – per sms stuurden ze het Torentje aan. Hoeders van het algemeen belang, zoals de Raad van State, de Ombudsman, de Rekenkamer werden hindermacht.

De maffiakliek rond Poetin mocht in Amsterdam haar geld witwassen. Toen de jonge premier Rutte in 2011 van ene Aleksej Navalny hoorde hoe Nederland Russische corruptie gefaciliteerde, antwoordde hij dat daarvoor ‘geen enkele aanwijzing’ was. Interessant om te weten of Rutte terug in Nederland zijn departement om een onderzoek heeft gevraagd.

De afgelopen 50 jaar is de Nederlandse rijkdom verdrievoudigd, zo laten CBS-cijfers zien. Het raison d’état, het staatsbelang, is daarin veronachtzaamd. De bedrieglijke illusie van het neoliberalisme ten spijt, betalen we daarvoor met vrijheid. In Europa daagt nu het besef dat individuele keuzevrijheid leuk werkt voor de zakelijke elite, maar dat ware vrijheid iets anders is.

Zoals de president met zijn wapen op straat weet: vrij van een bezetter. Zoals Europese landen voelen: vrij van afhankelijkheid – van mensen die Europa het liefst zien bloeden, kruipen, smeken. Vrijheid vereist onafhankelijkheid van Chinese auto-onderdelen, van Saoedische olie en van Russisch gas. Peter R. de Vries schreef het met inkt in zijn huid: On bended knee is no way to be free.

Maar gedreven door de zucht naar deals, brandstof en goedkope troep werden principes geloosd. Daarbij leverde Francis Fukuyama nog een excuus voor het zelfgenoegzaam inkakken van West-Europa: de misvatting dat de val van de Sovjet-Unie het einde van de geschiedenis had ingeluid. Het kapitalisme zou ook China en Rusland ombuigen tot een liberale marktdemocratie. Er werd nog weinig begrepen van het staatskapitalisme in het Oosten.

Intussen ziet Zelenski honderden tanks op zich afkomen. De inwoners van Kyiv hebben zelf molotovcocktails gemaakt. Hun zivilcourage kan ons sterken. We leren van hen de dure les: vrijheid heeft een prijs.