29 mei 2023
Ver weg is dichtbij, toen is nu, en de lessen over hoe mens te zijn worden je bij Antigone in de Amazone in het gezicht gesmeten gelijk de kluiten aarde die vanaf het podium van de Amsterdamse Stadsschouwburg de zaal in vliegen. De Zwitserse theatermaker Milo Rau speelt met acteurs en overlevenden een bloedbad in de Amazone na. Dat maakte in 1996 een einde aan een demonstratie van landlozen tegen de roof en vernietiging van hun leefgebied. Antigone is er een inheemse vrouw die zich niet neerlegt bij het onrecht.
De protestmars waarbij de politie 60 inheemsen neerschoot en 23 doodde, staat symbool voor de kolonisatie van ’s wereld belangrijkste regenwoud. De zucht naar goud, hout en landbouwakkers beroofde indianenstammen van de grond waarop zij al duizenden jaren leven. Het was nooit ‘hun’ grond, want niemand kan de aarde bezitten. De inheemsen hadden helemaal geen woord voor ‘eigendom’. Met als gevolg dat 3 procent van de inwoners tweederde van alle Braziliaanse grond in handen kreeg.
Want kolonisten uit Europa hadden een heel andere omgang met grond, en geen grotere drijfveer dan bezit. Eerst de Portugezen en in de 17de eeuw de Nederlanders zetten in Brazilië hekken en claimden land. Wie niet vertrok, werd neergeschoten, net als de protesterende landlozen in 1996.
De tijden zijn veranderd, de exploitatie allerminst. De jacht naar de schatten van het woud gaat door, ook op het laatste land dat niet in de handen van de rijkste 3 procent is. En net als de vernietiging neemt het geweld eerder toe dan af. De boskap en goudwinning heten dan wel illegaal, ze krijgen vrij spel. Grote bedrijven hebben de macht van het geld, en bestuurders blijken daar telkens weer gevoelig voor.
Dus voerde de extreem-rechtse president de kap van de Amazone op. Jair Bolsonaro liet haarfijn zien dat waar democratie wordt geminacht, minderheden niet veilig zijn. Braziliës grootste inheemse stam, de Yanomami, is door Bolsonaro’s politiek zwaar getroffen. Hun grote, overvloedige reservaat aan de Amazonerivier is vernield en vervuild door de nietsontziende jacht naar goud. De garimpeiros, illegale gouddelvers, verkrachten Yanomami-meisjes en laten ontvoerde kinderen werken als slaven in de goudvelden. In april 2022 waren er naar schatting 20 duizend garimpeiros in het Yanomami-reservaat.
Om goud te winnen, worden de bomen gekapt. Omdat goud hecht aan kwik, wordt de grond vermengd met water en kwik. Na het zeven wordt door verhitting het goud weer losgemaakt van het zwaar giftige kwik. De kwik verdampt en slaat kilometers ver neer. Langs rivieren, beken, stroompjes, en kwikregen vergiftigt het woud.
Het water dat de Yanomami drinken, het water waar ze in baden, de vis die ze eten en de planten die ze plukken zijn zwaar vervuild. De Yanomami en hun kinderen zijn ziek en ernstig ondervoed. In Braziliaanse kranten is te lezen dat onder Bolsonaro duizenden kilo’s voedselhulp zijn verdonkeremaand. De fiere stam die in de jaren zeventig ’s werelds belangrijkste antropologen in staat van opwinding bracht omdat ze zo onaangetast en oorspronkelijk waren, staat nu uitgemergeld te smeken om hulp. President Lula spreekt van genocide.
De dag na Antigone in de Amazone kwam er bruin snot uit mijn neus. Het stof, de aarde had ik ingeademd. Dat was eigenlijk wel mooi. Het theaterdoek gesloten, zou de Amazone weer ver weg en een verhaal uit 1996 zijn. Nu keek ik net even langer naar het kettinkje om mijn nek, goud.