31 augustus 2022
Aan het tafeltje tegenover de parlementaire enquêtecommissie zat dinsdag de redelijkheid in de gedaante van een man. Jan de Jong was tot 2014 inspecteur-generaal bij Staatstoezicht op de Mijnen. Zijn stem kalm, de blik zachtmoedig, korte mouwen en een tongval van buiten de Randstad; eerder deemoedig dan opstandig. Wie het fenotype ‘de-escaleerder’ wil analyseren, begint bij deze ingenieur.
Juist die flegmatiek, het ontbreken van opwinding, maakte zijn relaas spannend. Jan de Jong vertelde hoe Staatstoezicht na de zware aardbeving in 2012 een advies opstelde. Het baseerde zich op KNMI, RIVM en TNO – wetenschappelijke onderzoekers die onafhankelijk heten. Toen de conclusie daagde dat de Groningse veiligheid in het geding was en gaswinning zo snel mogelijk moest worden teruggebracht, haakte TNO af. ‘Wij ondertekenen niet.’ De Jong zei – natuurlijk voorzichtig – dat hij had gehoord dat de hoogste ambtenaar van Economische Zaken TNO had ontboden. Vervolgens schreef minister Kamp in zijn Kamerbrief zinnen over uit de reactie van de NAM. De gaswinning werd opgeschroefd.
Die verhoogde gaswinning bracht oud-burgemeester Albert Rodenboog een dag eerder al tot de verzuchting: “Als mensen mij vragen: hoe kan het vertrouwen van Groningers in de overheid hersteld worden, antwoord ik: niet.”
Die vertrouwensval is terug te zien in de Edelman Trust Barometer 2022. Het communicatiebureau onderzoekt wereldwijd het vertrouwen in regeringen, ngo’s, media en bedrijven. Het algemene beeld: vertrouwen in regeringen neemt af, waarbij Nederland met Duitsland en Oostenrijk de grootste daling zag in overheidsvertrouwen. Het meeste vertrouwen hebben mensen in de topman van het eigen bedrijf – ceo’s in het algemeen een stuk minder. Voor het oplossen van grote problemen verwachten mensen het meeste van ngo’s (want ethisch) en van bedrijven (want competent). Journalisten worden net iets hoger aangeslagen dan regeringsleiders, maar lager dan ceo’s. En Nederland viel op doordat het wantrouwen sterk is gerelateerd aan de sociale ongelijkheid.
Interessant is de rol van ceo’s. Volgens de ruim 36 duizend die meededen aan de Edelman Barometer krijgen zij dingen voor elkaar. Het zegt tegelijkertijd iets over de staat van de staat. Die wordt zwak gevonden. Veel burgers hebben het gevoel dat de sturing is vertrokken uit de politiek – wat in overeenstemming lijkt met de pretenties van de grootste regeringspartij: we kúnnen niet zoveel, en: we moeten niet zoveel willen (en halveren daarom het aantal ministeries). We lossen problemen op als we ervoor staan, maar een idee over wat voor soort samenleving we willen zijn? Ga toch weg.
Nu weten we hoe ceo’s van grote bedrijven per sms het torentje aanstuurden. Ze lieten de belangen van aandeelhouders gelden ten koste van het algemeen belang. Maar de tijden veranderen. Het bonte palet aan crises op het bord van de regering raakt intussen ook de toekomst van grote bedrijven. En de beste ceo’s kijken langer dan vier jaar vooruit. Daarmee vallen maatschappelijk belang en bedrijfsbelang steeds meer samen.
Het is nog niet zover dat bedrijven de miljarden extra monsterwinsten in crisistijd (deels) teruggeven aan de samenleving – Ahold door corona, Shell door gastekort, al zou dat de vertrouwenscrisis goed doen. Toch voelen de bedrijfsbaronnen steeds meer dat adel misschien verplicht, maar dat het vooral in hun eigenbelang is dat ze voorop gaan.