17 maart 2020

Hallooooo?!….. Is daar iemand…? Of is het huis van de sociaaldemocraten behalve verstoft ook verlaten? Een indrukwekkende toespraak van de minister-president maakt onomwonden duidelijk: dit is een historische situatie. Een die op korte termijn vraagt om maatregelen om erger te voor­komen en die ons op lange termijn dwingt tot een systeemverandering. Om herhaling te voorkomen.

Na de laatste grote crisis is systeemverandering niet gelukt. Nadat de banken onze economieën naar de rand van het ravijn hebben gevoerd en met publiek geld werden gered, was het al gauw business as usual. Natuurlijk, de hypotheekeisen zijn aangescherpt en voor financiële zwendelproducten mag geen reclame meer worden gemaakt, maar dat is allemaal het temmen van het beest. Met matig succes. De afgelopen tien jaar verdubbelde het aantal miljardairs. De kloof tussen tussen private rijkdom en publieke armoede groeide.

De financiële crisis van 2008 kwam van rechts en de crisis voedde rechts – hoe bizar. We zien de politieke gevolgen van het beleid dat 1 procent te hulp schoot en daar de resterende 99 procent met belastingen en bezuinigingen voor liet betalen. De woede en onzekerheid daarover zijn gefundenes Fressen voor populisten die zich presenteren als sterke leider. Links miste een begeesterd en overtuigend verhaal.

Terwijl de volgende uitslaande brand slachtoffers maakt en we mondkapjes en beademingsapparatuur als bluswater tekortkomen, is het belangrijk te zien dat ook corona een symptoom is van een ongezond wereldwijd systeem. Een waarin ­efficiëntie en winstmaximalisatie leidend zijn. De wortels van de sociaaldemocratie liggen in de overtuiging dat die vorm van kapitalisme moet worden beteugeld. Den Uyl breidelde het beest met zijn ‘Spreiding van kennis, macht en inkomen’. Dat verhaal was goud, en is oud. Vandaag hebben we een transformatie nodig van hoe we waarde toekennen, hoe we waarde creëren en hoe we de opbrengsten van die waarde verdelen.

Dat grote verhaal ligt er. Drie ­denkers leverden de afgelopen jaren fundamenten voor die andere ordening. Hun gemene deler is dat ze onze ecologische en economische crisis zien als product van dezelfde politieke ideologie. De Britse econoom Ann Pettifor ontwikkelde de Green New Deal: Overheden heroveren macht op het internationale ­kapitaal en richten een duurzame, arbeidsintensieve economie met minder ongelijkheid in. Mariana Mazzucato van The Value of Everything wil een zware herwaardering van de overheid als producent van waarden en aanjager van innovatie – interessant in dwaze coronadagen nu publiek geld wordt geïnvesteerd in het ontwikkelen van een vaccin dat, als we niet oppassen, duur wordt vermarkt door een Pfizer. Kate Raworth, die met haar ‘donuteconomie’ het economisch denken binnenstebuiten keert: welzijn van planeet en mens vormt het hart van haar model. Vervuiling van lucht en zeeën, afnemende biodiversiteit en klimaatopwarming geven economische activiteit zijn plafond. Deze denkers maken duidelijk dat mobiliteit, de essentie van globalisering, moet minderen om onvoorziene gevolgen te beheersen. We zijn te afhankelijk van zaken die we niet onder controle hebben. Deel van het antwoord ligt in lokale productie en consumptie.

Een sterke staat die het publieke belang voorop stelt, het zit in het dna van de sociaaldemocratie. Die overtuiging raakte zoek met het Derde Weg- denken in de jaren negentig. In de storm van de coronacrisis liet PvdA-leider Asscher zich uit over het sluiten van scholen. Voor een oordeel over het systeem dat deze crisis veroorzaakt, was het blijkbaar nog te vroeg.

Gelukkig levert de crisis zelf bouwstenen voor het denken. Zondagmiddag publiceerde de rijksoverheid een overzicht: ‘Cruciale beroepen ­tijdens de covid-19-uitbraak’. Naast politie en defensie zijn dat de mensen in de zorg, leraren, openbaar vervoer, in de voedselketen: boeren en supermarkten, afvaldienst, media, brandweer en ambulance en ambtenaren in noodzakelijke overheidsprocessen als uitkeringen, burger­zaken, gevangenissen en forensische klinieken. Allemaal nodig om ‘de ­samenleving draaiende te houden’.

De lijst krijgt politieke betekenis in het licht van de vorige grote crisis. Toen is de rekening grotendeels opgebracht door – pakt u de lijst er nog even bij: verpleegkundigen en ambulancebroeders, leraren, agenten, journalisten. Velen van hen doen meer werk met minder man en hun salarissen zijn nauwelijks gestegen. Voor sociaaldemocraten ligt de bal op de stip.