17 juli 2023

Het is niet alleen logisch dat de Europese Unie migratiedeals met Afrikaanse landen sluit, het is ook legitiem. Democratie bestaat immers bij de gratie van een afgebakend gebied. Ze heeft, net als elke vorm van orde, grenzen nodig. Het gevoel van ontgrenzing in allerlei domeinen – infectieziekten, moraliteit (wat kan wel en wat niet), seksualiteit en migratie – is brandstof voor rechts-conservatieve politiek. Zolang vooral rechtse partijen migratie adresseren, zal rechts verkiezingen winnen.

En dus stelde demissionair premier Rutte zich op naast de radicaal-rechtse premier Meloni van Italië. Samen met EU-voorzitter Von der Leyen sloten zij een migratiedeal met Tunesië. Details van de deal zijn nog niet bekend, wel de contouren: voor het tegenhouden van migranten krijgt Tunesië bijna een miljard euro.

‘Om humanitaire redenen is het cruciaal dat we samenwerken, om te voorkomen dat mensen de gevaarlijke oversteek maken’, zei Rutte bij de presentatie. Goed punt. Alleen werkt de EU hier samen met een man, president Saied, die vrij meedogenloos mensenrechten schendt. Uitleg bij de deal kwam er niet, de gebruikelijke persconferentie bleef uit.

Want journalisten zouden kunnen vragen naar de honderden Afrikaanse migranten die door Tunesië in de woestijn zijn gedumpt. Zonder water, zonder eten, zonder telefoon; vrouwen, kinderen en jongemannen, achtergelaten om dood te gaan.

Saied, oud-hoogleraar staatsrecht, verminkte de rechtsstaat. Noemt critici, die hij oppakt, ‘terroristen’. Zet rechters onder zware druk om de president te bedienen. Ontmantelde het parlement. Bestuurt per decreet. En voerde een nieuwe grondwet in die het lastig maakt hem af te zetten. Het fotomoment van ‘Team EU’ en de Tunesische president, Saieds hand op die van onze Rutte, is een beeld dat je niet wilt.

Natuurlijk weet Saied dat hij de EU in een houdgreep heeft. Maar ook Saied heeft zwakke plekken. Zijn economie faalt. Hij heeft die honderden miljoenen euro’s hard nodig, en de onderhandelaars hadden een humane behandeling van migranten kunnen afdwingen. En daar begint de lange weg naar minder migratie.

Want wie migratie wil beheersen, moet mensen minder reden geven om huis en haard te verlaten. Daarvoor is een ontwikkelingsplan nodig. Gelukkig weten we na zeven decennia hulp wat wél werkt. Vijf punten voor die agenda:

1.Als mensen zelf iets produceren, moeten ze dat kunnen exporteren. Tunesische olijfolie? Konden Tunesische boeren niet zelf op de Europese markt brengen.

2.Afrikaanse elites moeten zelf belang krijgen bij de ontwikkeling van hun land. Zolang de opbrengst van corruptie en staatskasroof kan worden belegd in het Westen, zijn zij in betere wegen, scholen en ziekenhuizen niet geïnteresseerd. Ze sturen hun kinderen naar dure particuliere scholen, hun zieke moeder naar een ziekenhuis in Amerika of Europa. Ze hebben huizen in de duurste wijken van Londen.

3.Westerse bedrijven die in Afrika koffie, koper, cacao of cashewnoten halen, moeten daar goed voor betalen. Anders importeer je de zoon van de koffie- cacao- of cashewboer. Bovendien moeten die bedrijven belasting afdragen .

4.Naast ‘mensenrechten’ is iets nodig van wat eind jaren negentig ‘goed bestuur’ heette. Een miljard euro gaat straks naar Tunesië, het leeuwendeel zal niet ten goede komen aan de bevolking.

5.Tot slot: immigratie kost westerse landen bakken met geld. Stop die miljoenen in eenvoudige kapitaaloverdracht van Noord naar Zuid. Geef mensen langere tijd direct geld; armen weten zelf het beste wat ze nodig hebben. Dan hoeven ze niet hun familie te verlaten om te sterven op zee of in de woestijn.