27 november 2023

Wie rationaliteit zoekt achter dik 2,5 miljoen stemmen op Geert Wilders, heeft meerdere lenzen nodig. Dat aardig wat moslims voor Wilders kozen, is minder onlogisch dan het na twintig jaar islambashing lijkt. Conservatieve moslims stemmen graag op een ­autoritaire leider, legde Lale Gül uit bij WNL Op Zondag. En met lhbtiq+ hebben zij net zo weinig op als de PVV-leider.

Filmpjes op sociale media tonen Wilders in de Kamer: ‘Dit is de woke-dictatuur! Onze kinderen leren op de basisschool over drag queens, two spirits… Nou, m’n rug op!’ Maar er zijn ook progressieve moslims, mensen die zich willen ontworstelen aan een traditionele islamitische cultuur, die volgens Gül kozen voor Wilders. Omdat hij zich als enige verzet ­tegen religie in het publieke domein.

Bij de beweegredenen van de rest van de kiezers wordt het lastiger. Genoeg grond voor een proteststem: vermorzelde toeslagenouders, honderdduizenden woningzoekenden, overheidswantrouwen, geldzorgen, migratiezorgen, klimaatzorgen, pensioenzorgen en zorgen over de zorg. Maar die Nederlanders kunnen met hun ongenoegen bij zat fatsoenlijke partijen terecht.

Stel dat bezorgdheid leidend was in het stemhokje, dan zou het rationeel zijn te kiezen voor een oppositiepartij met ervaren bestuurders. Dan weet je zeker dat er iets zal veranderen. Nu marcheert een partij in de vorm van een onemanshow richting het Torentje. Bestuurlijke ervaring is er nauwelijks. Gisteren stapte PVV-verkenner Gom van Strien op zijn eerste werkdag op. Wilders: ‘Een valse start… Ik wist ook niet wat er speelde.’ Snel Ronald Plasterk aangetrokken. Het is afwachten wat Wilders wel (en niet) weet van zijn 37 Kamerleden en de PVV-ministers die hij gaat aanstellen.

Zo bezien lijkt een stem op de PVV niet erg rationeel. Sentiment (woede, afkeer, angst) speelt een grote rol, en dan stromen de stemmen makkelijk richting Wilders. Kiezers die last hebben van wat in de politicologie ‘politieke vervreemding’ heet, het gevoel dat het systeem niet werkt voor hen, en dat elke poging het te beïnvloeden zinloos is, worden door Wilders geactiveerd. Omdat hij op een andere knop drukt. Die van de gamification. Die van de thrill, de dopaminekicks, het pesten en bulderend uitlachen.

Politiek als spel, waarin ‘de elite’ moet worden bestraft. Meegespeeld door mensen die zelf niet per se in de problemen zitten, maar zich toch geen volwaardig lid van de samenleving voelen. Veel verongelijkten die Wilders’ hatelijke en snedige pesterijen tof vinden. Zijn mokerslagen van soundbites passen in de politiek als game: Nul asielzoekers! Moskeeën dicht! Pensioenen naar 65! Nederland uit de EU! Schaf de NPO af! Het is Wilders als Formule 1.

De mokerslagen en hatelijkheden doen het lekker op TikTok en andere sociale media. Dat is waar extreem-rechtse stemmers hun informatie halen. Het Wilders-filmpje van een braaf kanaal als Libelle tv is 3,4 miljoen keer bekeken, de aflevering met Marijnissen 580 duizend keer en die met Timmermans 43 duizend keer.

Dan zijn er nog de afzeikzenders waarvoor Wilders in precies de goeie toonsoort zit. Bij Vandaag Inside op tv, en online dus in TikTok-video’s van zijn optredens. Bovendien krijgt Wilders online hulp van complotdenkende pestkoppen als Robert Jensen, die een obscene campagne voert tegen links en die zich aanbiedt als staatssecretaris voor Mediazaken.

Zo ontrolt zich het Trump Playbook. Terwijl Wilders zich hult in een schapenvacht, gaan NSC, VVD en BBB mee in zijn spel. De inzet is sloop. Sloop van cultuur, publieke media, internationale betrokkenheid en klimaatbeleid. Hongarije en Polen lieten zien hoe snel zoiets kan gaan.