16 oktober 2023

Toen demissionair minister Piet Adema van Landbouw zich vrijdag in Brussel onthield van stemming over opnieuw tien jaar toestemming voor bestrijdingsmiddel glyfosaat, verloochende hij de democratie. Twee keer in een maand tijd nam de Tweede Kamer een motie aan. Twee keer vroeg de Kamer de minister om in de Europese Unie tegen glyfosaat te stemmen.

Artsen waarschuwen al jaren voor de gevaren van het gif. De Amerikaan Dewayne Johnson werkte jaren met glyfosaat, kreeg lymfeklierkanker, en won zijn rechtszaak tegen Monsanto (nu Bayer) dat hem 21 miljoen dollar moest betalen.

Het bestrijdingsmiddel zou niet alleen kanker veroorzaken. ‘Er is een relatie tussen het gebruik van bestrijdingsmiddelen en de hersenziekte Parkinson’, zei neuroloog Bas Bloem al in 2021. ‘Bij elkaar opgeteld zijn de bewijzen overtuigend.’ Het aantal patiënten neemt wereldwijd sterk toe, ook twintigers en dertigers worden ziek. De internationaal gerenommeerde Parkinson-onderzoeker spreekt van een pandemie. Frankrijk en Italië erkennen Parkinson als beroepsziekte van boeren.

En dus vroeg een meerderheid van het parlement het kabinet om de burger te beschermen. Naar de geest van de democratische rechtsstaat volgt een minister dan de meerderheid van de volksvertegenwoordiging. Helemaal als die haar boodschap herhaalt. Helemaal als de minister minder bevoegd, want demissionair is.

Adema beriep zich op het College voor toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Het college zegt onvoldoende wetenschappelijk bewijs te hebben dat je van glyfosaat Parkinson krijgt, en gaf groen licht . Zo’n advies mag je niet negeren, echode de minister de landbouwlobby na. Hij zou anders een onafhankelijk onderzoeksinstituut ondermijnen. Maar Ctgb zegt niet ‘er is geen gevaar’. Het college zegt dat het risico op Parkinson onvoldoende is onderzocht. Omdat langetermijneffecten van glyfosaat op de hersenen onvoldoende zijn meegewogen.

Bij uitstek een geval voor het voorzorgsprincipe, zou je zeggen. Geen glyfosaat, tenzij bewezen veilig.

De burger kijkt ernaar en denkt er het zijne van. Zoals diezelfde burger minister Kaag hoort zeggen dat KLM de regels heeft overtreden voor de 3,4 miljard staatssteun tijdens corona, maar dat ze geen stappen onderneemt. Die hebben namelijk ‘geen reële kans van slagen’. Je zult door datzelfde ministerie van Financiën zijn kapotgeprocedeerd en geruïneerd omdat je voor de kinderopvangtoeslag was vergeten het adres van je (thuiswonende) kind in te vullen.

Los van alle rapporten over politiek vertrouwen die de adviesraden van de regering produceren, is de werking van de democratie ook bestudeerd door de Staatscommissie parlementaire stelsel (2017). Op dit moment buigt de Staatscommissie rechtsstaat zich over de relatie tussen de staat en de burger.

De kwaliteit van de rapporten van zulke commissies staat buiten kijf. Die zijn diepgravend en gedegen. Maar het is de vraag of advies- en onderzoeksrapporten niet worden misbruikt als Haagse aflaat. Altijd neemt de minister deemoedig een rapport in ontvangst – en gaat over tot de orde van de dag. Zijn ambtenaren zullen dat rapport ‘managen’, indien nodig onschadelijk maken.

De orde van de dag is: het kabinet doet wat het wil. De burger is al snel een hindermacht. Maar vertrouwen vloeit niet voort uit rapporten, het wordt milligram voor milligram gewonnen in de Haagse praktijk. En de landbouwminister die met zijn onthouding over glyfosaat de rechtsstaat loochende, maakte nog een kras in het vertrouwen van de burger.

Maar Adema krijgt een herkansing. Nadat de EU-stemming vrijdag was geëindigd in een impasse, beslissen binnen een maand de lidstaten opnieuw over glyfosaat. ChristenUnie-minister Adema kan de haan niet driemaal laten kraaien.