24 mei 2022
De Voorjaarsnota die het kabinet vrijdag naar de Kamer stuurde, lijkt een ondoordringbaar woud van drukinkt met cijfers en levenloos beleidsjargon, maar achter de codetaal schuilt een politieke thriller. De nota is de eerste begroting van Rutte IV. Het eerste script voor hoe dit kabinet de grote uitdagingen wil aanpakken waar het bij aanvang voor stond, de klimaatcrisis en natuurherstel.
Denkbaar is een scène waarin boeren weer op hun trekker klimmen. In plaats van naar het Binnenhof koersen ze naar Schiphol, om met tractoren een bagagekar te rammen en startbanen te bezetten. Ook is een belangrijke rol weggelegd voor de Nederlandse Gerhard Schröder: de voormalige sociaal-democraat Dick Benschop, die net als de oud-bondskanselier miljoenen verdient in de fossiele industrie – eerst bij Shell, sinds 2019 als ceo van de Schiphol Groep.
Knokpartijen
Dat de Schiphol-topman is aangesteld vanwege zijn politiek kapitaal, blijkt uit deze Voorjaarsnota. Management daarentegen is niet zijn sterkste kant. Maandag was het volgens De Telegraaf opnieuw een ‘zeer gevaarlijke chaos’ op de luchthaven met knokpartijen, urenlange wachtrijen en ‘onwelwordingen’. Er is nog geen bericht van Dick Benschop die, zoals Elon Musk toen de Tesla-productie vastliep, ergens op de werkvloer op een stretcher slaapt om de crisis te bedwingen. De ceo van Schiphol zat tot dinsdag in Davos. De Voorjaarsnota laat zien waar Benschop zijn zes ton per jaar aan te danken heeft.
Want de Nederlandse Gerhard Schröder speelt met Schiphol een hoofdrol in het migrainedossier van Rutte IV. Het woord duikt dertig keer op in de Voorjaarsnota: stikstof. Maar tussen de berekeningen en beleidsvoornemens ontbreken de aanwijzingen voor hoe natuur en klimaat te verzoenen met grootschalige luchtvaart.
Aftakelen
Een korte opfrisser van wat voorafging: Schiphol, grootste uitstoter van stikstof na Tata Steel, vroeg afgelopen twintig jaar nooit de benodigde stikstofvergunning aan. De luchthaven waande zich boven de wet, en dat was bij gebrek aan handhaving niet eens zo gek gedacht. Toen bleek dat natuurgebieden aftakelen, kwam de overheid in 2015 met het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Op basis daarvan mocht gewoon stikstof worden uitgestoten, omdat werd uitgegaan van technologische innovaties die het probleem in de toekomst zouden oplossen. (Een opmerkelijke dwaalleer als het om luchtvaart gaat, want zuinige vliegtuigmotoren stoten juist meer stikstof uit.) Het vervolg is bekend: de rechter maakte aan die onwettige PAS-vergunningen in 2019 een eind. Grote bouwprojecten werden stilgelegd. Stikstof verbond zich aan het woord crisis.
Sindsdien is duidelijk dat Schiphol in overtreding is. Zonder vergunning zou de luchthaven terug moeten naar 274 duizend vliegbewegingen (van vóór 1994, toen de te beschermen Natura 2000-gebieden werden vastgesteld), bijna de helft van het nu gangbare volume. Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) gaat over de stikstofruimte, maar kan geen vergunning meer verlenen want de ruimte is al lang op. Voormalig minister van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) Cora van Nieuwenhuizen die lobbyist voor de energiebedrijven werd, verzon altijd weer een list, maar ook die achterdeur lijkt gesloten. Nu ontbrandt een strijd tussen de ministeries. I&W oefent druk uit op LNV – zo weten we uit WOB-stukken van Jan Salden van EenVandaag – om voor Schiphol toch een oplossing te vinden.
315 miljoen
Een half jaar geleden kwam het kabinet nog met een plan om alle boeren rond Schiphol uit te kopen en alle VVD’ers te dwingen op de snelweg 80 te rijden, alles om stikstofruimte voor de luchtvaart te maken. Maar al zouden alle Nederlandse boeren worden uitgekocht, is er niet genoeg. Nu maakt de Voorjaarsnota in zes jaar 315 miljoen euro vrij voor ‘klimaat, stikstof en luchtvaart’.
Aangenomen dat het kabinet serieus is over de Veluwe, waar de eiken sterven en diersoorten verdwijnen, zijn we aangekomen in het midden van de politieke thriller die zich moet gaan ontvouwen. De Nederlandse Gerhard Schröder heeft een flink deel weten weg te lobbyen uit het budget om boeren te helpen, 100 miljoen om precies te zijn. Dat is niet logisch als je Schiphols bijdrage aan het nationaal product afzet tegen het grotere economische belang van de landbouw. Daar betaalt zich het netwerkkapitaal uit van de politicus in dienst van het bedrijfsleven, zoals de jurist Schröder geen verstand had van gas toen hij topman van Gazprom en Rosneft werd.
Intussen nog geen spoor van een oplossing voor Schiphol. Geld is er wel. En wie het weet mag het zeggen.