9 oktober 2023

De oude uil die ‘het geweten van Israël’ werd genoemd, had het allemaal doorleefd. De Joodse geschiedenis van de 20ste eeuw is af te lezen aan de levenswandel van Yeshayahu Leibowitz. In 1903 in het Russische rijk geboren in een ultraorthodox joods gezin. In Berlijn studeerde hij scheikunde en filosofie. Na Hitlers machtsovername in 1933 vluchtte hij in 1935 naar Jeruzalem, zoals veel Joodse zionisten naar het (toen) Brits Mandaat Palestina trokken. Al jaren was er gewapend Palestijns verzet, maar kort na Leibowitz’ aankomst brak de grote Arabisch-Palestijnse opstand uit. Veel geweld, veel doden aan beide kanten.

Zaterdag luidde Hamas met bombardementen en een brute moordpartij onder Israëlische burgers een nieuwe oorlog in. Naar rationele argumenten is het gissen. Het vraagt niet veel voorstellingsvermogen om te raden hoe dit verder gaat. Meer geweld, veel meer burgerdoden. De massaslachting verzwakt de vredeskrachten in Israël. En dan heeft Hamas met de ontvoering van Israëlische kinderen en de massamoord op feestende jongeren ook nog eens het Palestijnse krediet in het Westen verspeeld. De winst is voor Israëls extreem-rechts, én voor Hamas zelf – hoe meer gedode Palestijnen, hoe groter de steun voor Hamas.

Het gejuich van de Palestijnen is het gejuich van mensen die niets meer te verliezen hebben. De Gazastrook is ruim twee keer Texel. Daar leven bijna twee miljoen mensen, opgesloten achter een ijzingwekkend hek: onder de grond een betonnen muur met sensoren om tunnels te detecteren, boven de grond zes meter ijzer, vol radars en sensoren. Wie eruit wil, heeft toestemming van Israël of Egypte nodig. Er is een tekort aan gezondheidszorg, schoon drinkwater en werk. Driekwart van de Palestijnse jongeren is werkloos. En toch, hoe uitzichtloos ook het lijden, het kan nooit geweld legitimeren.

De grenzen van de staat Israël zijn volgens het internationaal recht duidelijk: de bezettingen van Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever zijn illegaal, net als de nog steeds oprukkende nederzettingen. Er was al geen internationale autoriteit meer die deze grenzen afdwong, de nieuwe oorlog verbrandt alle zo moeizaam onderhandelde kaders.

Na de brute slachtpartij door Hamas is in het politieke domein geen gesprek meer mogelijk. Militair zal er nooit een oplossing zijn. Voor langdurige vrede is een andere taal nodig, die van het hart. De literatuur wijst de weg.

Schrijver David Grossman is Leibowitz opgevolgd als geweten van Israël. Ook hij belichaamt Israëls geschiedenis. Zijn zoon Uri sneuvelde in 2006 als tankcommandant in het Israëlische leger. Als geen ander schrijft Grossman om zijn verscheurde land weer te helen. Het gebruik van geweld, zegt hij, maakt Israël steeds minder een thuis, ook voor de Israëliërs. Zijn eigen pijn is een prisma waardoor hij scherp het lijden van ‘de ander’ ziet.

Voor de oude Leibowitz was het eenvoudiger. Empathie voor de Palestijnen was voor hem niet nodig. Hij redeneerde vanuit Israëls eigenbelang. De dag na de Zesdaagse Oorlog in 1967 voorspelde Leibowitz dat de verovering van (onder meer) Gaza, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem zou uitlopen op een ‘politieke catastrofe’. De bezetting schaadde volgens hem het Joodse volk zelf. Een jaar voor zijn dood in 1994 zei Leibowitz tegen de Nederlandse vredesactivist Jan ter Laak: ‘De Palestijnen interesseren mij niks. Het gaat mij om Israël. Wat wij Israëliërs nodig hebben, is vrede. Wat wij nodig hebben, is een scheiding van staten. Bezetter zijn vernietigt onze eigen menselijkheid.’