16 november 2022
‘Zo, Rosa. Heb jij ééénig idee waarom ik jou toen heb ontslagen?’
Rosa stond aan het graf van een oud-collega en trof de hoogleraar die haar als jonge academicus op straat zette. De vraag en de hanigheid overvielen haar. Ze stamelde: ‘Er was iets met het team… Robert mocht mij niet en Robert was een vriend van jou, daarom moest ik weg.’ De man lachte van triomf: ‘Neehee. De echte reden was: jij was ongelóóflijk erotiserend…’
Ik hoorde Rosa’s verhaal en mijn hoofd waaierde alle kanten uit. Naar John Steinbeck, naar een beroemde Leidse sterrenkundeprof, naar Rosemary Kennedy en naar Sanna Marin. Steinbeck modelleerde in East of Eden en in Of Mice and Men de vrouw naar een giftig beeld: sexy, verleidelijk en gevaarlijk. Vlakke, valse karakters die de goedwillende man ten val brengen. Dat idee van de vrouw kostte Rosa haar baan.
In Rosa’s vakgebied is seksuele discriminatie en wangedrag alledaags. De volgende betrekking kwam met ongewenste avances; Rosa werd gezoend, aangerand. Een leidinggevende bleef achter met haar oorbel in de hand. Rosa zonder werk. En naar referenties kon ze fluiten. Maar ze kende collega’s die veel erger meemaakten, dus ze hield haar mond. Bovendien, bij wie zou je aankloppen met zo’n verhaal? Ze had vast aanleiding gegeven. Nee, beter de schaamte stil dragen.
Vrouwen die door mannen verleidelijk worden gevonden, zijn daar vaak voor gestraft. Zie het geknakte leven van Rosemary Kennedy. De oudste zus van John, Robert en Teddy was begin twintig toen ze ’s avonds ontsnapte uit het nonnenklooster waar vader haar voor een opleiding naartoe had gestuurd. Rosemary maakte plezier in een bar. Dat vond haar vader gevaarlijk voor de politieke carrière van zijn zonen. Hij dwong Rosemary op haar 23ste tot een lobotomie. Die zou haar ‘kalmeren’. Zo bezien was de ingreep geslaagd, want Rosemary kwam lichamelijk en geestelijk gehandicapt eruit en werd in een gesticht opgeborgen tot ze in 2005 stierf. (Haar vader zag zijn zoon president worden. Zijn dochter heeft hij nooit meer bezocht.)
En er zijn premiers en presidenten dansend gefilmd, maar nooit gaf dat gedoe zoals de beelden van de Finse premier Sanna Marin. Marin is slim en mooi en kan dansen als Beyoncé. Atletisch en zinnelijk, een vrouw met macht die niet alleen hoofd maar ook lijf is; die, en daar gaat het om, seks uitstraalt.
Mannen die zich vergrijpen aan vrouwen worden daar zelden voor gestraft. NRC publiceerde in mei schokkende cijfers. Tegenover de 2.168 meldingen van verkrachting die in 2021 bij de politie binnenkwamen, stonden 195 veroordelingen van verdachten. Naar schatting worden elk jaar in Nederland 90 duizend mensen slachtoffer van aanranding, verkrachting en/of seksueel misbruik. Tel je (fysieke) seksuele intimidatie mee, dan zijn het ruim 400 duizend gevallen van seksueel geweld. Dankzij de Voice-uitzending van Boos deden dit jaar al 60 procent meer vrouwen aangifte van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Bij Rosa op de werkvloer regeren 35 jaar later nog steeds mannen die zich aan vrouwen opdringen. Onlangs overhandigde hoogleraar Naomi Ellemers minister Dijkgraaf een KNAW-rapport met voorstellen om de sociale veiligheid in de wetenschap te verbeteren. Intussen zijn er commissies en vertrouwenspersonen en hoeven vrouwen hun mond niet meer te houden. Maar Rosa’s oude baas zit onverstoord in zijn trumpiaanse universum. Vijf #MeToo-jaren verder zegt hij tegen de vrouw die hij ontsloeg omdat ze hem opwond: ‘En weet je Rosa, je ziet er nog steeds verdomd goed uit.’