10 mei 2022

Eddy Bellegueule groeide op in een vochtig krot, waar van ’s morgens tot middernacht de tv schettert. Het eerste boek van Édouard Louis vertelt het verhaal van zijn jeugd in een Noord-Frans industriestadje. Zijn tirannieke vader is invalide als fabrieksarbeider, werkloos qua al het andere. In joggingpak leeft hij voor de tv, pastis drinkend en scheldend op homo’s en buitenlanders. De slaapkamers zijn door een gordijn gescheiden van de keuken, die ook woonkamer is – voor deuren is geen ruimte en geen geld bovendien. Eddy’s moeder zei: ‘Niemand heeft het over ons, niemand geeft om ons. Ze zien ons niet.’

De onzichtbaren, verliezers van de globalisering, werden zichtbaar toen ze in 2018 fluorescerende hesjes aantrokken. Dure brandstof dreef hen de straat op. Datzelfde jaar hield Édouard Louis in Ze hebben mijn vader vermoord de Franse politiek verantwoordelijk voor de misère van zijn pa. Hij richtte zich tot president Emmanuel Macron en zei: alles wat u doet, alles wat u zegt, alles wat u bent, verafschuw ik.

Op haar beurt zag moeder Bellegueule haar zoon niet. De jonge Eddy stikte in frituurdamp, sigarettenrook en homohaat. Ook op school werd hij getreiterd, geslagen. De vluchtroute uit een leven van vernedering was de cultuur. Hij kon goed toneelspelen en werd door zijn juf verwezen naar een bijzondere middelbare school in Amiens (het provinciestadje waar Macron opgroeide en verliefd werd op zijn dramadocente), ver genoeg om in een internaat te moeten.

Totale transformatie

In zijn net vertaalde laatste boek Veranderen: methode beschrijft Louis hoe hij vanuit het bedompte krot opklimt naar de universiteit van Amiens, naar de École Nationale Supérieure in Parijs (waar Macron twee keer werd afgewezen) tot aan de van snobs vergeven top van de culturele elite. Het vergde een totale transformatie. De jonge schrijver veranderde zijn naam, zijn woordgebruik en zijn dictie, zijn eten, haargrens, lichaamsbouw en zijn tanden. Over zijn steile stijging door de sociale klassen zegt hij: ‘Bij het veranderingsproces zijn de mensen om ons heen net zo belangrijk als wat we aan het worden zijn.’

De ladder die Louis wist te beklimmen, is er een waarvan steeds meer sporten worden weggehaald. In ons land privatiseert het openbare onderwijs, nu rijke ouders betalen voor bijlessen, examentraining en particuliere scholen. Het belangrijkste instrument voor kansengelijkheid valt onder onze ogen in scherven. Dat bibliotheken sluiten, is dramatisch voor kinderen als Eddy Bellegueule.

Niet alleen de geest, ook het lichaam van deze jongeren is in het nadeel. Wat Eddy warm at, kwam uit frituurvet. De joggingpakken die het hele gezin droeg, kwamen nog het dichtst in de buurt van sport. Als gevolg van dat patroon van eten en bewegen zijn de verschillen in levensverwachting tussen hoog- en laagopgeleiden groot, ook in Nederland. Wie laag is opgeleid, gaat vergeleken bij een hoogopgeleide gemiddeld zeven jaar eerder dood. Wreder nog: wie hoog is opgeleid, leeft gemiddeld twintig jaren langer in goede gezondheid.

Levensstijl

Het CBS en RIVM deden in 2020 onderzoek naar die verschillen in levensstijl. Van de mensen met een lage opleiding én een laag inkomen deed wekelijks 19 procent aan sport. Van de hoogopgeleiden met een hoog inkomen sportte 73 procent elke week. Andere onderzoeken laten zien: 20 procent van de ‘ziektelast’ blijkt gerelateerd aan leefstijl. Met elke procent meer bewegen dalen de zorgkosten per persoon.

Veranderen kan niet zonder mensen om je heen, merkte Édouard Louis al. Zo kregen in Noord-Holland buurtsportcoaches mensen fanatiek aan het sporten. Maar gemeenten worstelen al tien jaar met te weinig middelen en hebben noodgedwongen bezuinigd op bibliotheken, zwembaden, sportverenigingen en op buurtsportcoaches. Intussen voert de markt de consument goedkoop, vet, zoet eten: 82 procent van de supermarktaanbiedingen is ongezond.

Zorgverzekeraars riepen vorig jaar op tot een wettelijke gezondheidsplicht die gemeenten, verzekeraars en zorginstellingen dwingt gezond leven te bevorderen. In Heerlen had men toen al de Gezonde Basisschool van de Toekomst. De oude mijnstreek, net als Eddy Bellegueules geboortestreek koploper in ongezonde statistieken, maakte van gezond leven een publieke voorziening. De methode van verandering: leer jonge kinderen dat sporten lekker is. Dat je in plaats van frisdrank water drinkt en geen kroketten maar groenten en fruit eet.

Waar de onzichtbaren worden gezien, zijn grootse veranderingen mogelijk, en wordt belangrijke literatuur geschreven.