24 juli 2023

De campagne is meteen lekker begonnen. Verkiezingsprogramma’s moeten nog worden geschreven. Kieslijsten samengesteld. Lijsttrekkers verkozen. Maar in de arena van de media worden kandidaat-lijsttrekkers onmiddellijk gewogen, gefileerd, gefusilleerd.

Op sociale media kreeg Rob Jetten een tsunami homohaat over zich heen. In de reguliere media was het vooral de kandidatuur van Frans Timmermans die vuur trok. Met opvallende gretigheid ging het over Timmermans’ persoonlijkheid. NRC kopte: ‘Zijn ego kan Frans Timmermans soms in de weg zitten’, waarna de auteurs hem beschreven als ‘de succesvolste Eurocommissaris, geroemd om de bevlogenheid waarmee hij de klimaatplannen presenteerde én uitvoerde’. Als voorzitter van de Europese Commissie was hij door Ursula von der Leyen gepasseerd: ‘Zijn niet geringe ego zat Frans Timmermans soms in de weg. Tegelijkertijd bleven de verhoudingen altijd beschaafd en transactioneel.’ Von der Leyen had zich namelijk ook ‘persoonlijk aan de Green Deal verbonden’.

Je zou zeggen: blijkbaar zat dat ego de verhoudingen juist niet in de weg. Anders had Von der Leyen hem met zijn Natuurherstelwet en Green Deal wel zachtjes het Brussels moeras in laten zakken. Maar de kop zette toon en beeld.

Journalisten voelen zich geroepen om uitspraken te doen over de persoonlijkheid van een politicus. In een zaterdagcolumn in De Telegraaf: Timmermans ‘staat bekend als manipulatief, machtsbelust en vals naar collega’s toe; hij liegt als het hem uitkomt en zijn egomane kapsones zorgen voor rancune en onmin’. Over de VN-speech die Timmermans hield na de crash van MH17 zei een OP1-presentator: ‘Het is narcisme, het is ijdelheid. Hij heeft geen moreel kompas.’

Een politicus die vies is van macht, kan beter consultant worden. Naar een effectief politicus zonder ego en ijdelheid is het zoeken met een loep (zoals geldt voor presentatoren en columnisten). De persoonlijke offers en afbreukrisico’s van dit publiek bestaan zijn zo groot, dat alleen iemand met bovengemiddelde geldingsdrang het ambieert. En wat zijn ‘egomane kapsones’? In elk geval irrelevant voor de kiezer die een politicus moet beoordelen.

De persoonlijkheid van de politicus werd politiek verklaard toen politiek om personen ging draaien. Na Hans van Mierlo, Jan Marijnissen en ‘Kies Kok’ kwam met Pim Fortuyn de definitieve omslag naar een personalistische politiek. De politieke cultuur veranderde toen langs meer lijnen. Populisme deed zijn intrede. Had de verzuiling de samenleving langs verticale lijnen ingedeeld – christelijke, liberale en socialistische – het populisme kliefde een horizontale breuk. ‘Het volk’ dreef af van ‘de elite’. Ik citeer voor het gemak uit eigen werk (Ziende blind): ‘Het onbehagen van de kiezer werd een constante factor, grillig is diens wisselende voorkeur voor de held die het getergde gemoed het beste aanvoelt. Sentiment is de kompasnaald van het electoraat. Doel is om het de kiezer naar de zin maken.’

Politiek als een jukebox: u vraagt wij draaien. Het doorvoeren van grote veranderingen is er haast onmogelijk door geworden. Daarbij wegen de media steeds zwaarder als machtsfactor. Dat wat ze registreren, zijn ze tegelijkertijd aan het beïnvloeden. Natuurlijk vind ik wat van Frans Timmermans. Maar het doet er niet toe.

Beoordeel politici op ideeën en daden, op kennis en kunde. Hun persoonlijkheid of persoonlijk leven is alleen relevant waar dat aantoonbaar hun werk beïnvloedt. Wat iemand verder van een politicus vindt, is irrelevant. En: ophef op sociale media is niet hetzelfde als nieuws. Die ophef is het doelbewuste product van een commercieel verdienmodel. Ten slotte een tip: doe als Frankrijk, Griekenland en Italië. Verbied in de laatste week voor de verkiezingen alle peilingen.