9 november 2022

Bij de tussentijdse verkiezingen stemmen Amerikanen met hun hart, maar een nieuwe president kiezen ze met hun verstand. Het is een patroon dat politieke duiders in Amerika telkens uittekenen. Het verlies van de Democraten lag voor deze midterms wel vast. Maar de omvang ervan zou de verkiezingen van 2022 weleens historisch kunnen maken.

President Biden stond er met 39 procent waardering onder Amerikanen allerberoerdst voor. Alleen Bush in 2006 en Truman in 1946 kregen halverwege de rit slechtere rapportcijfers. Niet lekker om zo die ‘verkiezingen van het hart’ in te gaan. Joe Biden wilde democratische kandidaten niet hinderen en besloot weg te blijven uit staten waar de race spannend was. Grote Amerikaanse kranten voorspelden desastreuze uitslagen voor de zittende president – en een triomf voor de vorige.

Want daar gaat het voor de geschiedenis om: de vraag of het Trumpisme zijn zegetocht doorzet, na de rimpeling van een verloren presidentsverkiezing. Die werd ‘gestolen’ verklaard, volgens het eigentijdse Handboek Dictator. Allereerst omdat Trumps persoonlijkheid verlies niet verdraagt, vervolgens om de democratie verder af te breken en een machtsgreep te plegen. De bestorming van het Capitool was het gevolg.

Maar Trumps kandidaten deden het aan de vooravond van de midterms niet goed. Het Republikeinse zwaargewicht Mitch McConnell leidde financiële steun weg van de Trumpisten. Pennsylvania werd veroverd door de Democraten, ten koste van Trumps kandidaat. Ineens is niet meer zeker dat de Republikeinen de Senaat veroveren.

En zo groeit midden in een zware economische crisis en een vergiftigd politiek landschap waarin complotdenkers en verkiezingssaboteurs de toon zetten, heel voorzichtig een klavertje vier. Want de Republikeinse ontkenners van Bidens verkiezingsoverwinning scoren slecht. En behoorlijk wat mensen die Biden een onvoldoende geven, stemmen – heel ongebruikelijk – toch op de Democraten. Dat is moeilijk anders te lezen dan dat de grote middengroepen zich afkeren van Trump. En dat zou in de Republikeinse partij het einde van Trump kunnen zijn.

Daarmee is de strijd niet gestreden. Het gif dat de democratie aanvreet, zit diep in de Amerikaanse samenleving: de onverzoenlijkheid, het vijanddenken, de polarisatie, de bereidheid geweld te gebruiken, de moedwillige leugens en ondermijning van de rechtsstaat. Precies de bedreigingen waar ook de Nederlandse politiek – in navolging van de Amerikaanse – zich moeilijk tegen lijkt te wapenen.

Aanvallen van zelfverklaarde buitenstaanders zijn te pareren. Gevaarlijker wordt het als partijpolitieke belangen het winnen van democratische principes, als de rechtsstaat voor de bus wordt gegooid. Zoals afgelopen week, toen de Raad van State opnieuw een sluiproute naar meer stikstof afsneed. Daarna werd duidelijk dat coalitiepartijen doelbewust telkens nieuw illegaal beleid ontwerpen, om, voor zolang het duurt, gewoon te kunnen uitstoten.

Dat is een verloochening van de democratische rechtsstaat, het ingenieuze systeem ontworpen om de barbarij buiten te houden. Dat systeem moeten we heilig verklaren, en niet, zoals in Amerika, de individuele vrijheid. Of zoals ook in Den Haag: partijpolitieke macht. Dat kan pijn doen, dat wisten de Romeinen al: Dura lex, sed lex. De wet is hard, maar ze is nu eenmaal de wet.

De nog onbesliste midterms in Amerika zouden een kentering kunnen zijn. President Biden is door de wereldwijde economische misère uitgesproken impopulair, maar er is steun voor het systeem dat hij verdedigt. Op de woestenij van een dreigende burgeroorlog kan een nieuw maatschappelijk weefsel groeien dat geweld afzweert en de rechtsstaat eert. Dan zou Biden deze slag kunnen verliezen, maar voor ons allemaal de oorlog winnen.